Γυναικεία κείμενα που έσπασαν ταμπού

Στη δυτική Ευρώπη του 18ου αιώνα η έκφραση της γυναικείας σεξουαλικότητας συνδέεται με την υστερία και τη νυμφομανία, παρουσιάζοντας ως ασθένεια κάθε έντονη έκφραση γυναικείας σεξουαλικότητας.

Στην Ελλάδα, στις αρχές του 20ού αιώνα, από νομικής άποψης, η γυναίκα δεν μπορούσε να ελέγξει την περιουσία της, ενώ η σημασία της παρθενίας ήταν καθοριστική για το γάμο. Μέχρι το 1922 οι γυναίκες που συνήπταν ελεύθερες σεξουαλικές σχέσεις μπορούσαν να οδηγηθούν από την αστυνομία σε πορνείο.

Με λίγα λόγια, στο δημόσιο λόγο των αρχών του 20ού αιώνα υπήρχαν δύο κυρίαρχες αναπαραστάσεις της γυναίκας: η παρθένα ή μητέρα, που εξαγνίζεται από τη μητρότητα, και η πόρνη/μοιραία γυναίκα/υστερική γυναίκα, που απειλεί την κοινωνία με τη σεξουαλικότητά της.

Αυτό προκύπτει από έρευνα που παρουσίασε με διάλεξή της στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης η διδάσκουσα στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του King's College του Λονδίνου Μαρία Νικολοπούλου.

Η έρευνα αφορά την εικόνα της γυναικείας σεξουαλικότητας σε λογοτεχνικά κείμενα γυναικών που δημοσιεύονται σε ελληνικά περιοδικά λόγου και τέχνης την περίοδο 1900-1920.

«Στην περίοδο αυτή», επισημαίνει η Μ. Νικολοπούλου, «η λογοτεχνία και τα περιοδικά λόγου και τέχνης γίνονται ένα πεδίο που συνδέεται έμμεσα με τις γυναικείες διεκδικήσεις, καθώς αμφισβητεί τους παραδοσιακούς ρόλους του φύλου, οι οποίοι οριοθετούν τη σεξουαλικότητα σε κοινωνικά αποδεκτά πλαίσια».

Σταδιακά, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1910, δημοσιεύονται κείμενα από άνδρες και γυναίκες, τα οποία αμφισβητούν ευθέως τους κοινωνικούς ρόλους και αποσυνδέουν σταδιακά τη γυναικεία σεξουαλικότητα από το συναίσθημα. Τέτοια κείμενα δημοσιεύονται σε αμιγώς λογοτεχνικά αθηναϊκά και αλεξανδρινά έντυπα, όπως «Ο Νουμάς» (1903-1931) και τα «Γράμματα Αλεξάνδρειας» (1911-1921). Τα πεζά κείμενα αμφισβητούν τους θεσμούς που συνδέονται με τη σεξουαλικότητα, κυρίως το γάμο, ενώ τα ποιήματα διερευνούν την υποκειμενική εμπειρία της σεξουαλικότητας. Στην ποίηση, οι γυναίκες αναφέρονται στις ερωτικές εμπειρίες τους τονίζοντας την ένταση της εμπειρίας και την αναζήτηση του απόλυτου μέσω του πάθους.

Ενδεικτικά, στο ποίημα «Εκφυλη;» η Λιλίκα Μπέτσικα («Ο Νουμάς», 1910) εκφράζει πολύ μαχητικά και σε προσωπικό τόνο τη σεξουαλικότητά της και τη ρήξη της με τα κοινωνικώς αποδεκτά, προβάλλοντας τη σχετικότητα της ηθικής. Γράφει: «Εκφυλη, μεγάλη κι έκφυλη / το σταυρό σου κάμε κόσμε / κι όλα τα ιερά στα πάτησα / κι όλα σου τα παραμύθια». Από την άλλη τονίζει ότι μια ηθική που βασίζεται «στο Ομορφο και την Αλήθεια» είναι ανώτερη από την κοινωνική υποκρισία, όπως επισημαίνει η Μ. Νικολοπούλου.

Προς το τέλος της δεκαετίας του 1910 αρχίζει να δημοσιεύει ποιήματα στο περιοδικό «Νουμάς» μια ομάδα νέων γυναικών. Εχουν προσωπικό τόνο, αναφέρονται σε ερωτικές εμπειρίες που σπάνε τα κοινωνικώς παραδεδεγμένα, όπως στη σεξουαλική επαφή εκτός γάμου, τις εξωσυζυγικές σχέσεις, τη σεξουαλική επιθυμία και τον αυτοερωτισμό. Υιοθετούν τον όρο «αμαρτία» για να τον ανατρέψουν και προβάλλουν τον εξαγνισμό μέσω του συναισθήματος.

«Πρέπει να ληφθεί υπ' όψιν ότι οι περισσότερες ζουν στη Σμύρνη, όπου, όπως και στην Αίγυπτο, η ανάπτυξη της αστικής τάξης και η επαφή με ξένα ρεύματα συμβάλλουν στην απόκτηση της γυναικείας συνείδησης», καταλήγει η Μ. Νικολοπούλου. 


Πηγή: ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ